تنها مقبرهٔ برجامانده از حملهٔ روس‌ها به سردشت
در جریان جنگ جهانی اول (۱۲۹۳–۱۲۹۷ ه‍.ش / ۱۹۱۴–۱۹۱۸ م.) با وجود اعلان بی‌طرفی ایران، شمال‌غرب کشور به میدان رویارویی مستقیم روس‌ها و عثمانی‌ها بدل شد. منطقهٔ آذربایجان غربی، از جمله شهرستان سردشت، از کانون‌های اصلی این درگیری‌ها بود.
بر پایهٔ روایت‌های محلی و گزارش‌های بازمانده، در حدود سال ۱۲۹۵ ه‍.ش نیروهای روسی (که در گویش مردم محل «عروس‌ها» نامیده می‌شدند) وارد سردشت شدند. بخشی از مردم که گمان می‌بردند جنگ تنها میان روس و عثمانی خواهد بود، در شهر ماندند. اما با ورود قوای روس، دست‌کم ۵۱ تن از شهروندان عادی و بی‌دفاع قتل‌عام گردیدند. یکی از قربانیان شاخص این واقعه عبدالکریم قاضی، قاضی شهر، بود که بنا به گزارش‌ها در مقابل منزل خود به‌طرز فجیعی کشته شد.^1
مقبرهٔ عبدالکریم قاضی در آرامستان قدیمی سردشت، تنها مدفن برجا مانده از آن رویداد محسوب می‌شود و در سال‌های اخیر نیز در معرض خطر تخریب ناشی از ساخت‌وساز شهری قرار داشته است.^2
قبرستان‌های تاریخی و شناخته‌شدهٔ سردشت در مناطق سه‌راه شیخ مولانا، چهارراه بیوران، نیزه‌رو و اطراف دادگاه و شبکهٔ بهداشت، در گذر زمان از میان رفته‌اند؛ تنها بخش‌هایی از گورستان پشت پمپ‌بنزین قدیمی هنوز پابرجاست.^3 وضعیت مالکیت و مدیریت این گورستان‌ها میان شهرداری و ادارهٔ اوقاف مبهم بوده و همین امر زمینهٔ تعرض‌های فردی و کاهش حفاظت رسمی را فراهم کرده است.
برخی از پژوهشگران و علاقه‌مندان محلی از جمله فریدون حکیم‌زاده و حاج حسن پوری  و محمدفاضل شوکتی کوشیده‌اند با گردآوری منابع شفاهی و یادداشت‌های تاریخی، این واقعه و یادمان‌های برجا مانده از آن را ثبت و معرفی کنند.^4
________________________________________
پانویس‌ها
1.    عثمان عباسی، «تنها مقبرهٔ برجامانده از حملهٔ روس‌ها به سردشت در وادی فراموشی»، خبرگزاری کردپرس، دسترسی ۱۴۰۲.
2.    همان.
3.    همان.
4.    همان.
________________________________________
کتابنامه :
عباسی، عثمان. «تنها مقبرهٔ برجامانده از حملهٔ روس‌ها به سردشت در وادی فراموشی.» کردپرس (سرویس آذربایجان غربی)، تاریخ انتشار نامشخص. دسترسی در ۱۴۰۲.


دانشنامه سردشت-محمدفاضل شوکتی